Een kwestie van aanraken

En hoewel we allemaal individueel onszelf blijven, worden we voor even ook een collectief van lichamen - met vele harten die samen kloppen in een menselijke polyfonie. Het is alsof je tegelijkertijd hier en niet hier bent. In een bepaalde ruimte, maar ook ergens anders. Overgebracht naar een andere denkbeeldige werkelijkheid die wordt opgeroepen door de voorstelling waar we getuige van zijn. 

Daarom wordt te gast zijn bij een voorstelling, een concert of een ceremonie een transpersoonlijke ervaring: het overstijgt mij als persoon, reikt verder dan ik kan vermoeden.

Transpersoonlijke filosofie en psychologie bieden een holistische weerspiegeling van het leven. Omdat de menselijke ervaring het zintuiglijke ego of zelf overstijgt. 

Kunstenaars die deze editie van het Holland Festival mede vormgeven, nodigen ons uit om de veelzijdigheid van het leven te beleven en verder te gaan dan de contouren van wat we al kennen en accepteren: om ons een andere wereld voor te stellen. Ze moedigen ons aan om op nieuwe manieren te kijken en betrokken te zijn om zo te ontdekken hoe we opnieuw kunnen samenleven, om gemeenschappen te vormen op nieuwe voorwaarden - van solidariteit en respect voor elkaar.

De transpersoonlijke dimensie van kunst betekent dat we niet alleen zijn. Het ervaren van kunst creëert een omgeving van empathie en verbondenheid met anderen. echte en fictieve personages, maar ook degenen die tot beide zijnswijzen behoren, die ertussenin zitten. Net als onze voorouders - aanwezig en afwezig, belangrijk maar ongrijpbaar. Tenslotte lijken onze eigen lichamen op een levend archief van gevoelens en beelden, een medium dat de kloof tussen verleden en toekomst overbrugt.

De veelheid aan lichamen in het programma van het Holland Festival manifesteert zich in verschillende vormen en niveaus:

lichamen die zich losmaken van door traditionele patriarchale systemen ontworpen machtsverhoudingen en op zoek zijn naar een vrouwelijke toekomst (Lemniskata, Future Feminism);

lichamen die het leven vieren buiten door de maatschappij opgelegde normen en standaarden (ÔSS);

lichamen die gevangen zitten tussen digitale en tastbare realiteiten, op zoek naar het verkennen van hun affecten (Dragons, The worm, Epitaph);

lichamen die verlangen en begeren, gevangen in de partituren van de neoliberale economie (Euphoria);

lichamen die gekweld door de geschiedenis en familietrauma'shun eigen integriteit proberen terug te krijgen (Vake Poes; of hoe God verdween);

lichamen van het systeem - collectief, schijnbaar anoniem; lichamen van ‘niet wij’, maar toch uitgevoerd door velen van ons (BROS);

lichamen die de bio-choreo-grafie van een andere maker uitvoeren (Jérôme Bel);

lichamen die bepaald worden door de existentiële lus vanaf het moment van geboorte tot het moment van de dood (Angela (a strange loop));

lichamen die protesteren tegen het kapitalistische systeem van uitbuiting en geweld (Drive Your Plow Over the Bones of the Dead);

lichamen die het recht opeisen om zichzelf te zijn en in alle vrijheid tegen de norm ingaan (Prophétique on est dejà né.es, The Bacchae, She Who Saw Beautiful Things);

lichamen die tegen de uitbuiting ingaan en zich opnieuw verbinden met natuur en voorouders (HOW TO LIVE (After You Die), Coral: Rekindling Venus);

lichamen die uitgewist of vergeten zijn en hun plaats in ons historisch bewustzijn opeisen (EXÓTICA);

lichamen die zich verzetten tegen de kapitalistische visie op het collectieve leven en op zoek zijn naar een alternatief (Respublika);

lichamen op zoek naar emancipatie door vloeibaarheid en plezieractivisme (skinship);

lichamen die hardop zingen en hun innerlijke stem laten horen (Indra's Net, Dark Skies);

lichamen die zich verbinden door een ritueel van genezing (The Disintegration Loops (voor Euterpestraat), To Feel a Thing, EXÓTICA);

lichamen die in een soundscape oplossen en geluid dat juist lichamelijkheid krijgt (Ribingurumu no Meramorufuoshiu);

en andere.

Deze lichamen stellen ons in staat om ons af te stemmen op nieuwe tijden, materiële gewaarwordingen, om ons eigen lichaam anders te voelen. 

De roep om een nieuwe spiritualiteit en diepgang ligt ten grondslag aan The Elders - een speciaal project geïnitieerd door ANOHNI, associate artist en spiritus movens van deze editie van het Holland Festival. Op haar initiatief heeft het Holland Festival verschillende mensen die van groot belang zijn voor de Nederlandse samenleving uitgenodigd om een bijdrage te leveren door vlak­­­­ voor het begin van enkele voorstellingen in het programma iets te zeggen, te schrijven of te doen.

ANOHNI ziet juist dit moment (dat meestal wordt opgeslokt door de pragmatische benadering van het publiek) als een ruimte met een kritisch potentieel. Volgens haar moeten we even pauzeren en afstemmen op een andere frequentie om naar artistiek werk te kijken dat los staat van de logica van de koop-verkoop transactie. Door hun wijsheid, levenservaring en reflectieve kijk op de wereld te delen, zullen de Elders oproepen tot een weidse perceptie van de kunsten.

De commentaren van de Elders worden zo de opmaat naar het kostbare moment om samen kunst te ervaren en het unieke ervan te respecteren. Ze helpen ons eraan te herinneren dat kunst geen product is en dat de artistieke praktijk geen beroep is zoals andere. Het is een transpersoonlijke handeling waarin we samen zijn - als een tijdelijke gemeenschap van kunstenaars, toeschouwers, bewoners, het technische team van het theater, festivalmedewerkers. En we spannen ons collectief in om boven onszelf uit te stijgen. Om te erkennen dat er iets groters is dan onze eigen levens, onze individuele identiteiten, onze opvattingen, onze persoonlijke referentiekaders. 

Er wordt ons vaak verteld hoe we moeten kijken of wat bepaalde dingen 'betekenen'. Ook het waarnemen van kunst wordt gekidnapt door deze logica - van betekenis geven, dienstbaarheid, het bieden van bepaalde emoties of antwoorden. Om een bepaalde visie op de wereld te representeren. Door de veelheid aan lichamen - in ons en om ons heen - aanwezig en actief te laten zijn, wordt deze monoliet ontmanteld. Door te ontsnappen aan vaste categorieën en labels wordt een rijk van vrijheid, genezing en verzoening geopend. 

Meer zijn dan jezelf - een gebaar van openheid naar wat anders is (ook anders in ons) - vereist het loslaten van het harde pantser van de dualistische visie waarop met name de joods-christelijke Europese cultuur stevig gegrondvest is:

‘Het hele universum in tweeën gesneden en uitsluitend in tweeën. Alles is kop of munt in dit kennissysteem. We zijn mens of dier. Man of vrouw. Levend of dood. We zijn de kolonisator of de gekoloniseerde. Levend organisme of machine. We zijn verdeeld door de norm. In tweeën gesneden en gedwongen om aan de ene of de andere kant van de kloof te blijven.’

Paul B. Preciado, een van de meest inspirerende denkers, activisten en schrijvers van onze tijd, roept op tot een nieuwe subjectiviteit. Gedecentraliseerd, open en onderling verbonden, om ‘de veelheid van alles wat we hadden kunnen zijn’ te erkennen. Om onszelf toe te staan een leven te leiden voorbij het dualistische machtssysteem dat de identiteiten en lichamen van mensen beheerst; een subject dat vrij is om zichzelf te definiëren. 

De noodzaak om voorbij de optiek van het splijtend dualisme naar de wereld te kijken is ook cruciaal voor ANOHNI en werd een rode draad in haar denken over het programma:

‘De hele natuur bestaat buiten het binaire. Binair moet transcendent zijn. Er is veel meer duisternis dan licht. Ik heb het over fysiek licht en duisternis in het universum. Ik ben opgevoed om te geloven dat er gelijke hoeveelheden duisternis en licht zijn, maar er zijn eeuwigheden van duisternis en kleine sprankjes licht. 

Wat als dat gewoon oké is?’ 

Tussen de kunstmatig geïsoleerde uitersten van zwart en wit speelt het leven zich af in grijstinten - of liever een oneindig palet van kleuren en schakeringen. - Dit feit erkennen brengt ongelooflijke opluchting, bevrijdt ons van polarisatie, segregatie, categorieën en oordelen. ‘We moeten collectief werken en onze empathie bundelen, manieren vinden om vooruit te komen’ zegt ANOHNI.

Ik zie het Holland Festival als een collectieve ervaring – een reis waarin we oude en nieuwe vrienden ontmoeten, bekende landschappen zullen zien, maar ons ook laten verrassen door nieuwe, waarin we ons laten uitdagen door onbekende avonturen. Terwijl we deze reis met de artiesten delen, kunnen we ook ons best doen om samen te zijn en elkaar beter te begrijpen. Om deze kostbare momenten te beleven waarop we iets onbegrijpelijks kunnen aanraken en erdoor geraakt kunnen worden - om iemands verhaal te erkennen en erop te reageren in de beslotenheid van ons hart. Met ontzag, reflectie, diepe vreugde of tranen. Om meer te zijn dan wat we weten.

Kasia Tórz, Amsterdam, mei 2023