Nkenguégi

De Congolese schrijver en regisseur Dieudonné Niangouna (Brazzaville, 1976) keert terug naar het Holland Festival met een nieuwe voorstelling, Nkenguégi. Dit is het laatste deel van zijn drieluik Le Trilogie des Vertiges (‘De trilogie van de hoogtevrees’),

waar ook Le Socle des Vertiges (2010) (‘de bron van de hoogtevrees’) en Shéda (Holland Festival, 2013) onderdeel van uitmaakten. Voor Niangouna is kunst ‘een vlucht uit onderdrukking’. Theater is daarbij zijn wapen. In zijn poëtische, gelaagde en bijzonder talige werk komen Afrikaanse en Europese verteltradities samen. Zo ook in Nkenguégi. Niangouna toont het falen van een politiek systeem, de onderdrukking van een volk, en de barre reis die vluchtelingen dagelijks ondernemen in gammele bootjes over de Middellandse Zee richting Fort Europa. Tegelijk stelt hij de vraag óf het verhaal van een vluchteling wel in een theater thuishoort. Dat doet hij op zijn unieke wijze met virtuoze, kaleidoscopische theaterkunst. 

In Nkenguégi werkt een groep toneelspelers aan een hedendaagse theaterversie van het iconische schilderij Le Radeau de la Méduse (1818) van de Franse schilder Théodore Géricault (1791-1824). Dit schilderij – een ijkpunt in de Franse romantiek – verwijst naar een historische gebeurtenis waarbij, na het vergaan van het fregat Méduse voor de kust van Mauritanië in 1816, een groep overlevenden bijna twee weken lang op zee heeft rondgedreven. Van de ruim 147 schipbreukelingen bezweek het overgrote deel door uitdroging en verhongering. Slechts vijftien van hen wisten te overleven dankzij kannibalisme. In Nkenguégi staat dit vlot symbool voor de huidige immigratie-problematiek. Terwijl de theatergroep aan de slag gaat met dit thema komen er in associatieve, droomachtige scènes andere zoekende personages voorbij. Een meisje op zoek naar de ware liefde, een jongetje dat de woestijn bewaakt, een groep idealistische studenten die de wereld wil veranderen, een reiziger aan boord van de Vliegende Hollander, twee Congoleze immigranten die proberen te aarden in Frankrijk, een eenzame man met zelfmoordplannen, en twee geiten die moeten paren tot ze sterven. 

De titel verwijst naar een doornachtige plant met gevaarlijke vlijmscherpe bladeren, die groeit in de wouden en savannes rond de evenaar. In Congo gebruiken herders de Nkenguégi-struiken als natuurlijke barrière om hun vee te behoeden voor roofdieren. De Nkenguégi dient als bescherming én gevangenis, en belichaamt zo een onmogelijke situatie. Niangouna: ‘Welke veiligheid wordt ons echt gegarandeerd? Is dat bescherming door raamwerken, barrières, wetten, codes, waarschuwingen, orders, bevelen, eisen, conventies of besluiten? Welke vrijheid hebben we? De vrijheid om in het huis van de tiran te leven, zodat we niet door de naburige tiran worden opgegeten? Hebben we de keuze om te worden opgegeten door een leeuw of een luipaard? De roofdieren zijn binnen én buiten. Wat is ons alternatief?’

Theatertaal moet volgens Niangouna een drievoudige kwaliteit hebben. Het moet worden geschreven, gesproken en gehoord. Zo combineert hij in zijn werk klassiek Frans, het populaire en poëtische taalgebruik van de grote Congolese schrijver Sony Labou Tansi en de stamtaal en de orale verteltradities van het Lari-volk. Het resultaat is een verrijkte nieuwe vorm van het Frans. De tekst dient voor Niangouna als de beitel van een beeldhouwer, die een beeld schept uit een amorfe steenklomp. In de voorstelling wordt deze tekst als film geprojecteerd en voortgestuwd door de tomtom-ritmes van de muziekgroep Chikadora. De voorstelling toont de politieke confrontatie tussen Noord en Zuid, de politieke verwoesting van de toekomst, en de generaties die daarvoor zijn opgeofferd. Nkenguégi is Niangouna’s kijk op de staat van de wereld: onsentimenteel, muzikaal en gedreven door een onstuitbare wil om te leven.