Interview Łukasz Twarkowski

Respublika maakt gebruik van grote schermen en de acteurs worden tijdens de voorstelling gefilmd en gelivestreamd. Hoe belangrijk is het beeld?
‘Bij Respublika draait niet alles om beeld; het is een compositie van gelaagde, elkaar afwisselende verhalen. De acteurs staan in een grote ruimte die op een filmstudio lijkt. Hier maken we de kamers na waarin we leefden toen we naar het bos gingen. Het publiek kan vrij rondlopen door de hele ruimte, bij alle kamers naar binnen gaan; er is ook een amfitheater waar toeschouwers kunnen gaan zitten om de actie van bovenaf te bekijken, met goed zicht op de schermen. Maar alles draait om de gedeelde ervaring. Respublika bestaat uit drie verschillende delen. Het eerste is een soort tentoonstelling, het tweede een video-installatie die live wordt uitgevoerd, en het derde een rave-ervaring. Ik zou dan ook zeggen dat het eerder een muziekevenement is met performance-elementen dan een performance met muziekelementen. Hierbij staat de dj-tafel centraal.’

Hoeveel theater kunnen we verwachten?
‘Ik heb geen idee wat theater tegenwoordig nog betekent. Ik kan wat doorgaans theater wordt genoemd niet uitstaan. Als we aan het werk zijn zeggen we vaak: “Hou op met theater spelen.” Theater alleen is tegenwoordig niet meer toereikend. We moeten nieuwe vormen zoeken die op een grensvlak zitten. Vooral als je met video werkt, zie je hoeveel andere manieren van verhalen vertellen er op zo’n knooppunt te vinden zijn. Dingen die met alleen theater of video onhaalbaar zijn, worden mogelijk door de twee in combinatie toe te passen. Deze synergie is iets compleet anders. Respublika is een immense installatie die je het gevoel geeft in een wervelwind van actie te staan. Al kunnen toeschouwers er natuurlijk ook voor kiezen alles alleen maar te observeren vanaf het platform.’

Je zegt dat het publiek vrij is om alle ruimtes te verkennen en dichtbij de acteurs te komen. Zijn er echt geen plekken waar het publiek moet blijven staan om de acteurs niet voor de voeten te lopen?
‘Omdat er vrij veel mensen zullen zijn, vragen we ze bij aanvang vriendelijk om de acteurs de ruimte te geven. Het publiek kan met de artiesten praten, maar als je een acteur met een camera ziet naderen, moet je proberen niet in de weg te lopen. Je kunt alle voorstellingsruimtes betreden, we verbieden niets. Na de eerste repetities met het publiek zullen we zien hoe het allemaal werkt. Het is een immersief stuk, dus je kunt het niet allemaal in een keer zien; meerdere scenes worden tegelijkertijd gespeeld en als toeschouwer moet je kiezen of je naar de montage kijkt of op de set rondwandelt en de actie zelf zonder scherm volgt. De keer daarop kun je een andere route kiezen en weer andere dingen zien.’

Waarom denk je dat traditioneel theater niet langer effectief is?
‘We leven in een wereld van beelden, communiceren door beelden, zijn altijd ingelogd. In het theater zoeken we daarom altijd nieuwe manieren om verhalen te vertellen. We proberen erachter te komen en te bepalen hoe het hedendaagse individu denkt en de wereld ervaart. We worden alsmaar meer cybernetisch, we loggen nooit uit: vaak turen we zelfs tegelijkertijd naar twee verschillende schermen. Dit verandert ons begripsvermogen, onze geest functioneert op een andere manier. Misschien ben ik daarom altijd, zowel in deze voorstelling als in mijn andere werk, op zoek naar transcendentie. Die vind ik in de rave-subculturen en in de rave zelf. Dus als we met dit soort onderwerpen aan de slag gaan, dan hebben we hiervoor nieuwe theatervormen nodig. Theater is een ervaring. Een voorstelling is nooit alleen maar beeld.’

Dit stuk kende een bijzonder lang voorbereidingsproces. Ik heb het over de creatieve retraites, waarbij er geen regels waren. De acteurs moesten zelf bedenken hoe ze zichzelf bezighielden. Jij observeerde en filmde ze en zij deelden hun gedachten, gevoelens en ontboezemingen. De acteurs waren daadwerkelijk weg van hun gezinnen, weg van moderne voorzieningen. Ze moesten werken, het op een of andere manier rooien en op ideeën komen. Was er ooit onvrede? Was het een moeilijke ervaring?
‘Aan het begin was het zeker niet makkelijk. Ik heb dit project altijd als een experiment gezien. De eerste weken in het bos waren voor iedereen gek, omdat we aangekondigd hadden dat er geen repetities zouden zijn: we zouden überhaupt weinig over het stuk of het eindresultaat nadenken. Doel was om te proberen ons voor te stellen hoe het zou zijn om ons echt een jaar lang uit de maatschappij terug te trekken. Het project is gebaseerd op een gemeenschap buiten de maatschappij die het idee van een universeel basisinkomen uitprobeert. We zien hoe snel alles verandert en het is duidelijk dat er binnenkort niet genoeg banen zullen zijn. Dus begin je na te denken, wat nu? Hoeven we straks misschien niet meer te werken? Maar al snel beseften we dat het zo simpel niet is. Het is veel ingewikkelder. We dachten na over de plaats van het individu in de hedendaagse wereld. Constant krijgen we tegenstrijdige berichten die ons een verloren en hulpeloos gevoel geven. Want wat we ook doen, het heeft schadelijke gevolgen. Voor anderen, voor de planeet. Er zijn geen goede keuzes. Wat we ook doen, we schaden iets. Als reactie begon een groep mensen te raven als manier om de uitzichtloze situatie tegen te gaan. Het is misschien absurd, maar aan de andere kant, wat kunnen we anders doen?’

Maar is het niet omgekeerd, is rave niet een ontsnapping aan deze wereld, een muzikale afleiding?
‘Ja, dat is het zeker. Voor ons is dit ook een belangrijk thema. In het stuk zit een regel: “Het kost moeite om dingen weg te duwen en jezelf te vergeten.” In dit soort gemeenschappen probeer je jezelf open te stellen, in contact te treden met je diepere beweegredenen en andere mensen, en een tijdelijke autonome zone te creëren. Maar als je alles achter wil laten, zelfs de ravegroep, dan moet je alles verwerpen en vergeten. Ook dat kost moeite. Om terug te gaan naar het stuk: vertrouwen is het allerbelangrijkst. In onze groep groeide dit heel snel. Iedereen gebruikt natuurlijk hun eigen verhalen, maar dat heb je overal. Dit project is een mockumentary, dus weet je nooit of de acteurs tot ons spreken als zichzelf of als personages. Dat schept vrijheid.’

Een aantal acteurs gaf toe dat ze voor dit creatieve proces nauwelijks geïnteresseerd waren in elektronische muziek en het eigenlijk maar niks vonden, maar dat ze van gedachten zijn veranderd door aan dit project mee te doen.
‘Ja, het enige wat je nodig hebt is de juiste manier om het te delen. Je kunt iemand niet dwingen om in zijn luie stoel naar een paar nummers te luisteren. Het is niet enkel muziek, het is een gedeelde ervaring. Onze eerste weken in het bos waren erop gericht een liefde voor elektronische muziek te ontwikkelen. We wilden laten zien hoe het werkt, hoe complex het is en hoeveel nuances er zijn. Het gros van de acteurs zou in hun eentje nooit zoveel uren achter elkaar hebben gedanst, maar nu was dansen een opdracht. Uiteindelijk kregen ze de smaak te pakken en waren ze verbaasd hoe lang ze konden blijven dansen en gaandeweg werd het makkelijker. Ook de dj-lessen openden hun ogen. Ze ontwikkelden een liefde voor elektronische muziek. Als je eenmaal zelf leert mixen, begrijp je hoe moeilijk het is. Wat een prachtige ontdekkingstocht! Er stonden bij de dj-tafel zelfs rijen, want iedereen wilde muziek spelen en we hadden maar een paneel. Als je eenmaal begint, kun je niet meer stoppen en vliegt de tijd voorbij.’

Alle acteurs deelden voor de camera hun indrukken, emoties en ontboezemingen. Praatte jij voor de camera ook over je ontdekkingen?
‘Jazeker, ook ik deed ontboezemingen, niet veel, maar toch. Het is een ongelooflijke ervaring. Ik had niet verwacht er zoveel te hebben. Na alle creatieve retraites hadden we ruim 50 uur aan videomateriaal. Alle ontboezemingen zijn anders. We filmden overdag, 's nachts, tijdens het dansen, als we slapeloos waren. Hierin kun je voelen hoe de personages voor de camera vorm kregen.’

Hoe lang kostte het om de fragmenten uit te kiezen?
‘Dat wil je niet weten. Ik heb er twee maanden aan gewerkt. Ik heb vijftig uur teruggebracht tot tweeënhalf. En toen heb ik de klus aan de editor en de schrijver gegeven. Die moeten erin snoeien, want op dit moment vind ik het allemaal essentieel, maar het moet wel verder worden ingekort.’

Ben je zelf fan van elektronische muziek en rave? Wat vind je hierin?
‘Uiteraard! Ik heb altijd al naar elektronische muziek geluisterd, maar het was niet heel belangrijk voor me tot ik in 2006 op de Krim, in Oekraïne, naar een ravefestival ging. Activisten uit de Tsjechië waren al een heel jaar aan het spelen en fondsen aan het werven zodat ze op gratis evenementen in Oost-Europa elektronische muziek konden presenteren. Zij vonden dat elektronische muziek te commercieel aan het worden was. Het begon allemaal in Detroit en veroverde toen het Verenigd Koninkrijk, vervolgens Frankrijk, Spanje en Italië, en nu was Oost-Europa aan de beurt. Zelf vond ik de muziek enorm bevrijdend. Door mijn tijd op de Krim besefte ik dat, als ik ooit behoefte zou hebben aan een tijdelijke autonome zone, dit rave zou zijn. Rave is ook een statement. Het klinkt wat esoterisch om te proberen het gevoel en de toestand ervan uit te leggen, want woorden schieten tekort om het te beschrijven. Maar een ding staat vast: het is een heel belangrijke ervaring. Mensen die onderzoek doen naar trancemuziek beschrijven hoe ze de eerste keer die gedeelde vreugde voelden om samen een gemeenschap te vormen en op hetzelfde ritme te dansen, en hoe dit een keerpunt in hun leven was.’

In deze gehaaste tijd is het een dappere en controversiële keuze om het publiek uit te nodigen voor een zes uur durend evenement, vooral omdat je zegt dat het stuk gaat over het hedendaags mens-zijn en dat het aansluit op de denkwijzen, wereldbeelden en interesses van nu.
‘Rave is wezenlijk antikapitalistisch. Het vergt tijd. Je gaat naar een elektronisch muziekevenement om een paar uur even aan de wereld te ontsnappen. Vaak horen daar drugs en psychedelische ervaringen bij, maar ook zonder, puur door langdurig ritmisch te dansen, krijg je het vreemde gevoel dat er grenzen wegvallen tussen jou en mij, tussen genders en leeftijdsgroepen. Je voelt absolute vrijheid. Je bent samen met anderen, maar je zou ook alleen kunnen zijn. Je kunt zijn wie je bent en wie je zou willen zijn. In feite is zo lang aan een stuk dansen onproductief. Je voert urenlang niks uit. Maar nu, op een moment dat veel mensen doodsbang zijn om niet productief te zijn, is de duur van Respublika ook een statement: “Ik verdien het, ik heb het nodig, en de rest doet er niet toe.”'

Toen je het eerder over Respublika had, lag de nadruk op de gemeenschap, vrijheid en het universele basisinkomen, maar het stuk gaat ook over klimaatverandering en duurzaamheid.
‘Ik zie het probleem van klimaatverandering als een landschap van onze geest of mindset. Als we het hebben over een gemeenschap op weg naar de toekomst, is klimaatverandering een bijzonder relevant en onvermijdelijk onderwerp. We zien de ontkenning wereldwijd, waarbij overigens heel veel geld in die ontkenning wordt gepompt. We weten dat de catastrofe dichterbij komt; we weten dat we de planeet aan het verwoesten zijn...’

Jij weet het, maar misschien heeft nog niet iedereen het zo helder voor ogen...
‘Misschien, maar laten we dan zeggen dat wij het weten, ik het weet, ons team het weet. Als je het nieuws volgt, is het onderwerp niet te vermijden. Het is heel raar hoe we er allemaal van weten, maar er zo weinig aan doen. We voelen ons machteloos, we denken dat onze inspanningen geen invloed hebben; er zijn zo veel grote fabrieken die veel meer schade veroorzaken en we kunnen het toch niet tegenhouden. Als ik over de toekomst nadenk, is dit een van de grootste gevaren. Ik vraag me af hoe onze kinderen moeten leven. We weten dat het over 40 jaar op aarde misschien wel nagenoeg onleefbaar is; het zal voorbehouden zijn aan kleine groepjes welgestelden. Onder de medewerkers van Respublika is er ook een bepaalde mate van ontkenning; niet bij iedereen, natuurlijk, het zijn allemaal individuele karakters, maar uiteindelijk vertegenwoordigen zij wel het landschap van de hedendaagse mens. Daarom dansen ze zonder hoop. Ze kunnen geen antwoorden vinden, dus raven ze om te overleven. De dans wordt verdrietig omdat het individu zich hiervan bewust is. Dit zijn niet die naïeve protesten uit de jaren 60, toen het mogelijk leek om de wereld te veranderen. Elektronische muziek weerspiegelt de vreemde link tussen mensen en machines, en is daarom de muziek van de toekomst. De link tussen mens en technologie is waarschijnlijk het antwoord op het gevoel dat we in een cyberwereld leven. Op verschillende gebieden nemen technologie en algoritmes de boel over. Elektronische muziek wordt een leefwereld die de tijd waarin we leven weerspiegelt.