Alles moet weg

Burgerlijke ongehoorzaamheid?

Sinds de introductie van zelfscankassa's neemt winkeldiefstal toe. Dries Verhoeven zag het als aanleiding voor een onderzoek naar de morele fricties van onze laat-kapitalistische samenleving. Achter het onschuldige besluit om dat ene stukje gember ongescand de tas in te laten glijden, blijkt een maatschappelijke verandering schuil te gaan, een verschuiving van wat we als samenleving juist en geoorloofd achten. 

In het midden van een galerie staat een replica van een supermarktgang. Wij, de bezoekers, kunnen om de installatie heenlopen of vanachter de producten in de schappen de gang in gluren en een blik werpen op de vertwijfelde consument. Onze positie roept associaties op met die van surveillanten die het verdachte subject in de gaten houden.

Maar is de winkeldief eigenlijk wel een crimineel, of zou hij ook onze redding kunnen zijn uit een systeem dat zijn beste tijd heeft gehad? Is de winkeldief een symptoom van een roofzuchtige wereld, of is zijn handelen een verdedigbare vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid? Zoals gebruikelijk bij de werken van Verhoeven blijft een eenduidig antwoord uit. Met radicale 'levende installaties' nodigt hij ons uit om schijnbaar onbeduidende aspecten van onze leefomgeving te ontleden. Hoe langer we kijken, des te complexer de situatie vaak wordt. Ongemak en contradictie zijn daarbij nooit ver weg.

Verhoeven: ‘Sinds de kerk als morele autoriteit is verdwenen, is ons denken over goed en fout een stuk dubbelzinniger geworden. We spiegelen ons aan machthebbers wier handelen soms zelf dubieus is en opereren in een economisch systeem dat vooral de kapitaalkrachtigen bevoordeelt. Voor een groeiende groep mensen verklaart het een 'diefstalletje om bestwil'. Ze zijn cynisch en niet te beroerd om de eigen beurs een handje te helpen, of ze zijn uitgesproken ideologisch gemotiveerd en vastberaden om het grootwinkelbedrijf de genadeklap toe te brengen. Maar denk niet dat die verandering zichtbaar plaatsvindt. Er bestaat een kleine groep millennials die bijvoorbeeld via TikTok tips uitwisselen, maar het gros van de winkeldieven loopt niet te koop met zijn gedrag. Hun modus operandi is de 'vermoorde onschuld', in lijn met hoe we tegenwoordig allemaal proberen deugdzaam over te komen. Voor de bühne zijn we fatsoenlijk en maatschappelijk bewust, maar als we ons onbespied wanen, zijn we soms net zo opportunistisch als het ons omringende systeem. Het fascineert me mateloos, die contradictie tussen wie we beweren te zijn en wie we werkelijk zijn.’

Alles moet weg is een volgende episode in een reeks werken die Verhoeven maakte over de irrationale en onfatsoenlijke mens. In Ceci n'est pas…(2013) stelde hij, midden op straat, maatschappelijke ontkenningsmechanismen tentoon. In het spookhuis Phobiarama (Holland Festival 2017) stonden onze angstreceptoren centraal. In Happiness (2019) en The NarcoSexuals (2022) verkende Verhoeven de groeiende interesse in antidepressiva, drugs en seksueel exces. Die laatstgenoemde productie werd een publiekshit op het afgelopen Vlaamse en Nederlandse Theaterfestival, waar het was genomineerd voor de VSCD Mimeprijs.